Het Andere

Het Andere

Ontwikkeling ontstaat door handelend in de wereld te staan. – Lev Vygotsky

Korsten & De Jong ontwerpen een vehikel (transportable lab) dat een tijdelijk een platform biedt voor ‘Cross-Border Activities’ (met opzet niet juist vertaald als ‘Grensoverschrijdend Gedrag’ om een extra betekenis toe te voegen) waarbinnen verschillende partijen samen handelen. Deze heeft als doel om verschillende stemmen en handelingen productief te maken. Het transportable lab is er om de rafelranden van de verschillende gebieden te bereiken en te overschrijden. Het kunstenaarsduo Korsten & De Jong doet artistiek onderzoek waarin ze theorie transformeren tot materiaal om er al handelend met beeldende componenten Paper-Performances uit te laten ontstaan. Deze opereren zowel binnen als buiten een kunstcontext. Deze werkwijze zetten ze voort in hun onderwijspraktijk wanneer ze als duo lesgeven. Dit is ook wat hun visie achter het project ‘Het Andere’ kenmerkt. Zij zetten hun ervaringen uit het artistiek onderzoek in bij de ontwikkeling van een samenwerking tussen de kunsten en een (niet-kunsten) partner.

LEES MEER >>

If it is the result of a discursive articulation, common sense can be transformed through counter-hegemonic interventions, and this is where cultural and artistic practices can play a decisive role. – Chantal Mouffe

In ‘Het Andere’ laten ze ontmoetingen tot stand komen tussen Kunstacademie ArtEZ Zwolle en een andere instelling waarbij ook nog andere externe partijen betrokken worden.

[A]gency cannot be designated as an attribute of ‘subjects’ or ‘objects’, it is ‘doing’/‘being’ in its intra-activity. – Karen Barad

Vanuit beide instellingen zijn er deelnemers met als doel een peer-uitwisseling tot stand te laten komen. Doordat er bijeenkomsten worden verzorgd door deelnemers of betrokkenen uit beide instellingen, vindt deze uitwisseling niet alleen plaats door het er over te hebben maar juist ook door te handelen en het te ervaren. De inhoud van de bijeenkomsten wordt vormgegeven vanuit vier handelingsgebieden. Deze handelingsgebieden geven een richting in het samen handelen en geeft een eerste handvat voor gezamenlijke reflectie. 1. ‘Het atomaire handelen’ Subject object posities. Waar houdt de een op en begint de ander? 2. ‘Het machine handelen’ Systeemdenken. In hoeverre bepaalt je gereedschap je handelen? 3. ‘Het politieke handelen’ De gekleurde blik. Welke boodschap bereikt jou? 4. ‘Het trans-handelen’ Naar intra-actie. Hoe ziet de post-humane toekomst eruit?
De handelingsgebieden krijgen vorm in het ontwerp van de interacties en worden tijdens het project verder geëxpliciteerd. Ze kunnen per samenwerking nog een andere uitvoering krijgen omdat er andere docenten betrokken zijn en omdat de specifieke samenwerking een bepaalde vraag en inhoud inbrengt. We zoeken per samenwerking naar een relevante invulling van ieder handelingsgebied.

De ander, door Rick Steggerda

Een van de deelnemers aan het innovatieproject ‘Het Andere’ van ArtEZ met de Politieacademie is toevalligerwijze bij beide organisaties werkzaam, zowel op ArtEZ als docent scenografie als ook op de politieacademie. In de periode van het project besluit hij om de overstap te maken naar volledig werken bij de politieacademie. Rick Steggerda deelt aan het einde van het project zijn persoonlijke reflectie op de afgelopen periode die hieronder te lezen is.

LEES MEER >>

De scene is als volgt: we zitten in het huis waarin ik ben opgegroeid. De Juweelstraat, nummer 1. In de woonkamer, rond de gemetselde haard, zit het gezin waar ik deel van uit ben gaan maken: een nieuwe vader, een nieuwe zus en een nieuwe broer. Mijn moeder waar ik de eerste zeven jaar alleen mee opgroeide zit ook in de kring. Ik ben 15. Iedereen kijkt wat voor zich uit. Mijn nieuwe broer huilt, denk ik. En mijn vader is geschrokken, maar heeft geen idee hoe deze emotie vorm te geven. Niemand weet zich eigenlijk een houding te geven. Mijn nieuwe broer heeft zojuist verteld dat hij wel eens denkt aan suïcide. Ja, er is van alles aan dit moment vooraf gegaan. Grote gebeurtenissen – soapachtig haast. Verslavingen, geldproblemen, drugs, op straat zetten, vluchten uit een ander land en vooral veel verbroken relaties. En zo zitten we alle vijf gehavend rond de haard. Nou ja: alle vijf. Ik natuurlijk niet. Mij is niets werkelijk overkomen. Ik sta aan de zijlijn. Goed, mijn biologische vader vertrok toen ik drie maanden was, maar daar weet ik niets meer van. Dus met mij is alles goed.

Toch?

De wereld als ervaring
In de jaren die volgen – einde middelbare school, eerste studie, eerste liefde – volg ik drie mensen op de voet. Waar zij gaan, ga ik ook. Ik kies niets zelf, maar ontleen houvast aan de ander die een duidelijk pad voor ogen heeft. Terugkijkend vraag ik me af wat daar is gebeurd. Hoe het kan dat mijn omgeving mij als eigenwijs zag, terwijl ik in werkelijkheid mijn wagonnetje aanhaakte. Hoe men zich over mij geen zorgen maakte, terwijl ik niet mijzelf werd.

Wie ervaart, heeft geen deel aan de wereld. De ervaring is immers ‘in hem’ en niet tussen hem en de wereld. De wereld heeft geen deel aan de ervaring. Zij laat zich ervaren, maar het gaat haar niet aan, want zij draagt er niets toe bij en haar overkomt niets ervan.

Ik ervoer, werd vervoerd, ik nam geen deel aan de wereld. Ik deed geen appèl op iemand, op een ander. Of niet helder genoeg, denk ik. Voor mijn gevoel heb ik door de soap die zich thuis afspeelde niet de ruimte genomen, of gekregen, om mijn innerlijk te ontwikkelen. Dat ben ik later gaan doen, nadat ik het huis uit was. Met alle gevolgen van dien. Want in dat hele proces van inhalende/inhalige zelfontwikkeling was er geen ruimte voor de Ander. Ik was te druk met mijzelf, met mijzelf vinden. Maar ik wist dat niet. En ondertussen zocht ik niet alleen mijzelf, maar juist bevestiging. Van een Ander, want ja: zelf wist ik het niet. Ik had houvast nodig. Liefde.

De wereld als relatie
Martin Büber beschrijft in Ik en Jij twee soorten relaties: het Ik in relatie tot Het en het Ik in relatie tot Jij.

De wereld als ervaring behoort tot het grondwoord Ik-Het. Het grondwoord Ik-Jij sticht de wereld van de relatie.

Ik behoor tot de school van Martin Büber (en Emmanuel Levinas). Zij verwoorden mijn thematiek, die van de relatie. Omdat mijn thuis altijd gerelateerd is aan een ander, aan iemand die mij ziet en mij bevestigt – mij laat bestaan. Het is de thematiek van mijn leven. En daarom wil ik graag kort de drie sferen beschrijven ‘waarin de wereld van de relatie zich vestigt’. Allereerst vestigt de relatie zich in het leven met de natuur.

Daar trilt de relatie in het duister, beneden de taal. Ten tweede: in het leven met de mensen – in een openlijk door taal vormgegeven relatie. Wij mensen kunnen het Jij geven en ontvangen. En drie: in het leven met wat geestelijk is, waarin we geen Jij vernemen, maar ons toch aangesproken voelen.

Wij antwoorden met beelden, gedachten, handelingen. Met het geestelijke verwijst Büber niet naar religie – wellicht ook –, maar hij spreekt over het kunstwerk dat zich in levende kan stellen tegenover diegene die haar schouwt en ontvangt. De kunst – nu zo’n 12 jaar mijn werkterrein, mijn referentiekader. Daar waar de Ander een onbekende is, die ik via mijn werk aanspreek, hopend dat mijn werk tot leven komt bij de schouwende Ander.

Met het hoofd
De kunst is voor mij een gevonden kader. Ik ben er beland, maar het is niet mijn natuurlijke habitat. Ik heb de afgelopen jaren zelden een werk tot een Jij kunnen verwezenlijken; ik maakte vooral met het hoofd, minder met het hart. Ik maakte Het. Zo voelt dat nu, op een scharnierpunt in mijn leven. Een kunstwerk verwezenlijken – wauw. Dat is oprecht een kunst. Hoe beziel je een beeld? Hoe komt een boek in de handen van lezer tot leven? Hoe maak je iets dat gaat spreken tot een Ander?

Ik ga graag in gesprek met kunstwerken, intuïtief vaak, en soms meer geestelijk. Ik kan opgaan, mezelf verliezen, leren van, diep geraakt worden. Het is juist die geraaktheid, die aan de oppervlakte ligt als een open zenuw, waar ik mee om te gaan heb, al een leven lang. Wat nu als ik deze geraaktheid ten goede in kan zetten? Wat als mijn zoeken een vinden in zich blijkt te dragen?

Met het hart
Ik verschuif mijn perspectief naar de tweede sfeer van Büber, die van de menselijke relatie, die van geven en ontvangen. Ik word Begeleider. Ook met een hoofdletter. Van Anderen. Het betreft een studie, maar eerlijk: ik was het altijd al. Daar in de kring in de Juweelstraat al. In presentie, aangesloten op de anderen, stelde ik als vijftienjarige vragen, legde verbanden, gaf mensen de ruimte om hun verhaal te doen. Zonder zelf op de voorgrond te treden. Een begeleider stelt de ander in staat het verhaal van zichzelf over zichzelf aan zichzelf te vertellen. Al vertellend orden iemand zichzelf, als het ware. Via de taal. De taal is mijn instrument. Dat was het als (hoorspel)schrijver, dat is het te meer als begeleider. Taal geeft de relatie vorm. Maar de grootste kracht schuilt in mijn voelen en voelend weten. Dat wat onder taal in het duister trilt. Dat wat niet gezegd wordt, maar natuur is. De natuur van de ander. En mijn ontwikkeling schuilt erin dat ik nu in het duister erop durf te vertrouwen dat ik de weg weet; ik hoef niemand meer te volgen in het niet-weten. In allerlei vormen durf ik mij te manifesteren in tegenover de Ander, waardoor iets open gebroken wordt wat tot dan niet benoemd was. Het zorgt voor ongelooflijke ontmoetingen. Daar, in dat moment, daar maak ik mijn echte kunst. Daarin ontvouwt zich een Jij dat spreekt tot de Ander, een Jij dat ik niet ben. Terwijl ik er ook ben. Jij-Jij-Ik. In een driehoek.

Een volgende stap in mijn voettocht
Het is oktober 2020. ArtEZ ontmoet de Politieacademie. We spreken over de Ander, vanuit onze achtergronden. En tegelijk met de vier ontmoetingen die er zijn in de maanden oktober en november, maak ik de oversteek, van de ene partij naar de andere: ik stop met mijn zelfstandige kunstpraktijk en ga in dienst bij Politie. Veel mensen begrijpen in eerste instantie niet waarom: voor jezelf dingen maken is toch het leukste dat er is? Voor mij voelt de transformatie vanzelfsprekend, een volgende stap in de voettocht die begon bij de gemetselde haard. Daar zette ik mijn eerste stappen. Daar stond iets werkelijk op het spel, iets dat ik persoonlijk in het toneelspel niet gevonden heb. Bij de Politie voel ik diezelfde urgentie als destijds: grote gebeurtenissen die mensen havenen, maar waar men wel mee om heeft gaan. Voor die anderen kan ik van waarde zijn.

Deze tekst is geschreven naar aanleiding van vier dagen waarin medewerkers van de Politieacademie en ArtEZ Zwolle samenkwamen rond het thema ‘De Ander’. De cursief gedrukte teksten zijn citaten uit het Ik en Jij van Martin Büber. In dat boek beschrijft hij ook de drie geparafraseerde sferen.

Presentatie van ‘Het Andere’ op het Velon Congres 2021

Op 8 en 9 maart 2021 komen ruim 800 lerarenopleiders uit Nederland en Vlaanderen online samen. Het thema ‘Grensverleggend leraren opleiden’ staat dan centraal. We gaan nadrukkelijk in op grenzen verleggen in het opleiden van leraren. Grenzen tussen vakken, tussen bevoegdheden, tussen opleidingen en scholen, én tussen landen en culturen, omdat de wereld in de klas zit.

Onderzoekspresentatie over ‘Het Andere’

Velon Online Verjaardagscongres 2021

LEES MEER >>

‘Grensoverschrijdend gedrag, professioneel samen handelen over discipline-grenzen heen.’ Door: Korsten & De Jong, ArtEZ

Kunstenaarsduo Korsten & De Jong zijn de innovators van het project ‘Het Andere’. Middels projecten daagt zij uit tot ‘Cross Border Activities (Grensoverschrijdend Gedrag)’. Meerdere partijen gaan samen handelen met als doel verschillende stemmen en handelingen productief te maken, resulterend in een vorm van (kunst)onderwijs die beter aansluit bij het diverse nu. Het project heeft in dit geval een ontmoeting en samenwerking tot stand gebracht tussen docenten van de kunstacademie en de politieacademie.
Korsten & De Jong wil via vier gespecifieerde handelingsgebieden ‘het andere’ bevragen door via en met ‘het andere’ te handelen. Dit zijn: 1. Het atomaire handelen (subject-object posities), 2. Het machine handelen (systeemdenken), 3. Het politieke handelen (gekleurde blik) en 4. Het trans-handelen (het menselijke voorbij). Door ‘grensoverschrijdend’ te handelen worden bestaande overtuigingen over manieren van werken uitgedaagd, verlegt en weerlegt, zowel in ieders eigen beroepspraktijk, binnen het docentschap maar ook als mens.
Beide partijen zetten zichzelf op het spel in de ongemakkelijkheid van de ontmoeting met datgene wat anders is. Dat kan een andere cultuur zijn, maar ook een andere gedachtewereld binnen de eigen vertrouwde cultuur.
Korsten & De Jong is geïnteresseerd in subject-object posities en in reflectie door handelen, waarbij ze kunst, theorie en educatie samenbrengt. Zij heeft middels een vernieuwende werkwijze een discipline-overstijgende samenwerking tot stand gebracht tussen docenten en studenten van de kunstacademie ArtEZ en docenten van de politieacademie. Partners in dit project zijn het lectoraat Weerbaarheid van de politieacademie en het lectoraat Theorie in de Kunsten.

Praktijk van waaruit geschreven
Het project ‘Het Andere’ heeft plaatsgevonden binnen de praktijk van kunstenaars onderzoekers Korsten & De Jong maar ook vanuit hun praktijk als docentenopleiders. Het project is mogelijk gemaakt door een onderwijs innovatiesubsidie van ArtEZ.

Inleiding
Kunstenaarsduo Korsten & De Jong zijn de initiators en ontwikkelaars van het project ‘Het Andere’. In dit project dagen zij uit tot ‘Cross Border Activities (Grensoverschrijdend Gedrag)’. Verschillende partijen gaan samen handelen met als doel hun verschillende stemmen en handelingen productief te maken, resulterend in een vorm van (kunst)onderwijs die beter aansluit bij het diverse nu. Het project heeft in dit geval een ontmoeting en samenwerking tot stand gebracht tussen docenten van de kunstacademie en docenten van een externe partner, de politieacademie. Het project had een looptijd van September 2019-December 2019.

Theoretisch kader
Inspiratie voor deze vorm van grensoverschrijdend handelen is opgedaan bij onder andere politiek filosoof Chantal Mouffe van wie de term ‘agonisme’ afkomstig is.

If it is the result of a discursive articulation, common sense can be transformed through counter-hegemonic interventions, and this is where cultural and artistic practices can play a decisive role. – Chantal Mouffe

Zij gaat uit van het feit dat men elkaar nooit zomaar ‘verstaat’ maar dat men door het anders-zijn van de ander, altijd in zekere zin van mening verschilt. De concepten van filosoof Michel de Certeau over grensgebieden houden hiermee een nauw verband. Volgens De Certeau kan men een grensgebied als een crimineel gebied omschrijven omdat dit vaak geen scherp omlijnde gebieden zijn maar een ongedefinieerd stuk waar rollen, posities, definities telkens opnieuw onderhandelbaar zijn. Korsten & De Jong is het eens met onderwijspedagoog Gert Biesta dat in onderwijs men drie gebieden kan onderscheiden: kwalificatie, socialisatie en subjectwording. De eerste twee zijn in lijn met de economische en politieke motieven van de maatschappij maar de laatste past volgens Korsten & De Jong goed bij kunstonderwijs. Zij hopen dat door de grensverleggende ontmoetingen subjectwording verder gestimuleerd wordt.

Onderzoeksvraag
Korsten & De Jong wil de spanningen tussen twee verschillende disciplines alsook tussen theorie, beeldend maken en onderwijs productief maken door (met elkaar) te handelen.

Methode
Er is gezamenlijk gehandeld vanuit de eigen disciplines: bijeenkomsten op ArtEZ en bijeenkomsten op de politieacademie met als insteek de handelingsgebieden: ‘atomair handelen’ en ‘machine handelen.’ Hier nam men een kijkje in elkaars keuken met dezelfde uitgangspunten voor de les. Vervolgens heeft er een excursie plaatsgevonden naar het Binnenhof met gastlessen over het ‘politieke handelen’ en is er ook gehandeld tijdens het reizen met elkaar in de bus. Het ‘trans-handelen’ heeft een plek gekregen op het eindsymposium in de vorm van lezingen en een gedurende het project ontwikkelde Paper Performance door Korsten & De Jong.

Resultaten
Bewustwording van ‘Het Andere’ in het andere en in jezelf.

Discussiepunt
Open gesprek met aanwezigen. Is er een plek binnen uw praktijk voor deze vorm van samen handelen?

arrow